Boedapest, 2021.01.08.

De golven van regionalisme
Europa kende verschillende fasen van regionale bewegingen voor regionale autonomie of afscheiding in naam van zelfbeschikking. De regionale mobilisatie ligt aan de basis van de ontbinding van multinationale staten (b.v. de Sovjet-Unie of Joegoslavië); de federalisering van andere (b.v. België door de Vlaamse beweging); of het ontstaan van asymmetrisch regionalisme elders (b.v. de vijf regio's met een speciale status in Italië). Als we de bewegingen van de jaren tachtig beschouwen als de eerste golf van regionalisme (zoals b.v. Rudolf Joó in zijn invloedrijke werk "Ethnicity and Regionalism in Western-Europe"), ontstaat een tweede golf na de politieke transities in Midden- en Oost-Europa. Met deze geografische expansie begon zich een "regionalisme met verschillende snelheden" te ontwikkelen. Terwijl gemeenschappen achter het voormalige ijzeren gordijn meestal strijden voor meer erkenning, of meer zelfbestuur via autonomieregelingen, transformeerden andere - hoofdzakelijk Westeuropese bewegingen (b.v. Catalonië, Vlaanderen, Schotland) - zich in de loop der tijd tot onafhankelijkheidsbewegingen.

Er is wellicht een mogelijkheid voor een nieuwe golf van regionalisme binnen de Europese Unie. Een die zich richt op een factor die even belangrijk is voor nationale gemeenschappen in het Westen als in het Oosten: het behoud van hun regionale culturen en identiteiten, alsmede het beleid dat daartoe kan leiden. Of, en in hoeverre, deze mogelijkheid kan worden verwezenlijkt hangt af van het vermogen van de traditionele nationale gemeenschappen en de statenloze naties van de EU om gemeenschappelijke doelstellingen te formuleren, en op te treden om deze verenigd te vertegenwoordigen. Het is precies deze proactieve solidariteit die het Europees burgerinitiatief voor nationale regio's beoogt te bewerkstelligen.

De organisatoren van dit initiatief zijn van mening dat het regionale ontwikkelingsbeleid van de EU speciale aandacht moet schenken aan regio's met etnische, culturele of linguïstische kenmerken die verschillen van de omliggende gebieden (zoals Vlaanderen, Catalonië of Szeklerland). Kortom, we noemen deze gebieden nationale regio's. Deze regio's moeten de nodige financiële steun van de EU krijgen om hun eigen cultuur, taal en identiteit in hun respectieve thuislanden te kunnen behouden. In het initiatief wordt de Europese Commissie verzocht haar verplichtingen uit hoofde van de oprichtingsverdragen na te komen en actief bij te dragen tot het behoud van de culturele en taalkundige verscheidenheid van de EU. De organisatoren van het initiatief streven naar gelijkheid tussen de regio's en duurzaamheid van de regionale culturen.

De belangen van de nationale regio's
Het idee voor dit initiatief is afkomstig van een minder bekende nationale regio, Szeklerland. Szeklerland, een gebied van 13 500 km2 in het zuidoosten van Transsylvanië in Roemenië, telt ongeveer 800 000 inwoners, waaronder ongeveer 650 000 Hongaarssprekende Szeklers die, hoewel ze deel uitmaken van de Hongaarse culturele natie, een uitgesproken regionale identiteit bezitten, waaronder hun eigen vlag, wapenschild, volkslied, en hun eigen aparte identiteit en gebruiken. Hoewel Szeklerland vroeger een grensgebied van het Hongaarse Koninkrijk was, werd het na de Eerste Wereldoorlog, als gevolg van het Verdrag van Trianon, een centraal deel van Roemenië. De Szeklers vechten nu al 100 jaar voor het behoud van hun identiteit tegen Roemeense overheden die de gemeenschap op veel verschillende manieren vijandig gezind waren.

Economische discriminatie leidde kunstmatig tot armoede onder de Szeklers, terwijl tegelijkertijd de etnische samenstelling van het gebied werd gewijzigd door in de loop van de XXe eeuw Roemeense arbeiders naar de plaatselijke industriebedrijven te laten komen.

Een van de drijfveren voor de organisatoren om dit initiatief te nemen was de nogal ongelukkige praktijk van de Roemeense regeringen om de Szeklers economisch te discrimineren, zelfs na hun toetreding tot de Europese Unie. De centrale regeringen dragen slechts een onevenredig laag bedrag aan EU-middelen over aan gebieden waar voornamelijk Szeklers wonen, in vergelijking met gebieden waar de Roemeense etnische meerderheid woont. Als gevolg daarvan is de economische kloof tussen Szekler en Roemeense gebieden groter geworden sinds Roemenië in 2007 tot de EU is toegetreden. Deze praktijk, die duidelijk in strijd is met de EU-wetgeving, staat niet op zichzelf. Andere landen (bv. Slowakije) doen dit ook.

Uit het bovenstaande blijkt dat de meest elementaire verwachting die wij als organisatoren van dit burgerinitiatief hebben ten aanzien van de rechtshandeling die wij willen bereiken, is dat er binnen de EU-wetgeving passende wettelijke barrières zijn om te voorkomen dat EU-fondsen op discriminerende wijze worden gebruikt, ten nadele van traditionele nationale gemeenschappen en statenloze naties.

Het element van wettelijke erkenning is even belangrijk op de lijst van doelstellingen van dit initiatief. Wat de organisatoren willen bereiken is dat nationale regio's rechtspersonen van het gemeenschapsrecht worden. Slagen we hierin, dan beschikken de nationale regio's over een nieuw juridisch en legitiem instrumentarium om hun eigen nationale aspiraties rechtstreeks in het besluitvormingssysteem van de EU in te brengen. Om dat mogelijk te maken moeten deze nationale regio's eerst worden erkend, vooral omdat er bepaalde nationale regio's zijn die administratieve binnengrenzen of zelfs staatsgrenzen overschrijden. Szeklerland bijvoorbeeld is verdeeld in drie administratieve eenheden (Maros, Hargita, en Kovászna), als onderdeel van de klassieke divide et impera tactiek van Roemenië. Zo zijn er bijvoorbeeld ook de Països Catalans, Euskal Herria, of Tirol. Alle drie zijn het grensoverschrijdende nationale regio's. De eerste omvat de Catalaanse gebieden in Zuid-Frankrijk, alsmede Catalonië, Valencia of de Balearen, de tweede omvat de Baskische gebieden Iparralde in Frankrijk en Hegoalde in Spanje, en het historische Tirol strekt zich uit over de Brenner, zowel aan de Oostenrijkse als aan de Italiaanse kant. Het welslagen van ons initiatief zou het bestaan van deze nationale regio's in de EU-wetgeving kunnen codificeren.

De organisatoren willen met dit initiatief niet alleen deze problemen oplossen, maar ook een aantal andere uitdagingen aanpakken waarmee nationale regio's worden geconfronteerd. Er zijn bijvoorbeeld talen die met uitsterven worden bedreigd, zoals het Iers, het Bretons of het Sámi. Het is de plicht van de wetgevers van de EU om de sprekers van deze talen bij te staan in hun strijd voor het behoud van hun taal, aangezien het krachtens de oprichtingsverdragen een verplichting van de Unie is om de culturele en taalverscheidenheid van de EU te behouden door middel van positieve actie.

Non-discriminatie, gelijkheid, erkenning en behoud van de identiteit. Dat zijn de gemeenschappelijke doelstellingen van de nationale regio's.

Perspectieven
De organisator heeft al meer dan 1. 350.000 miljoen handtekeningen in heel Europa, waarbij verschillende NGO's, gemeenten en politieke partijen betrokken waren. Zij slaagden erin vier overkoepelende organisaties bij dit werk te betrekken: EFA (European Free Alliance), ELEN (European Language Equality Network), FUEN (Federal Union of European Nationalities), en ICEC (International Commission of European Citizens). Het initiatief kon een publiek met de meest uiteenlopende achtergronden bereiken. Deze beweging overstijgt politieke kloven en integreert organisaties en burgers met uiteenlopende wereldbeschouwingen in een informeel netwerk. De beweging is geen concurrentiestrijd tussen partijen, maar heeft een echt burgerlijke kern. Zij is geen tegenstander maar een bondgenoot van andere bewegingen en overkoepelende organisaties die zich inzetten voor traditionele nationale gemeenschappen, volkeren en statenloze naties in Europa.

Het belang van deze beweging gaat veel verder dan het verzamelen van handtekeningen zelf, en is erop gericht de solidariteit tussen de traditionele nationale gemeenschappen van Europa te versterken. Alle organisaties die een Europese visie hebben voor hun respectieve gemeenschappen zouden zich vrijelijk bij deze nieuwe golf van regionalisme moeten aansluiten. Ongeacht de vaak uiteenlopende doelstellingen van de nationale gemeenschappen van het oostelijk en het westelijk deel van het continent, is de gemeenschappelijke basis voor gezamenlijke actie het loutere feit dat de inwoners van alle nationale regio's hun taal en cultuur koesteren en hun speciale identiteit wensen te behouden. De nationale regio's in Europa hebben dus de mogelijkheid om hun krachten te bundelen en elkaars stem in de internationale gemeenschap te versterken. Elke nationale regio krijgt nu de kans om met de hulp van andere statenloze naties haar eigen nationale aspiraties om te zetten in een Europese aangelegenheid. Nationale regio's vormen samen een geduchte macht in de EU. Deze macht begint zichtbaar te worden in de nieuwe golf van Europees regionalisme.

Dr. Attila Dabis
Politicoloog